هدمان

كلیه ها
J.D.Ratcliff

كلیه ها استاد بزرگ شیمی بدن میباشند . كلیه ها موجب میگردند كه آب خون بمقدار كافی محفوظ و در نتیجه غلظت آن ثابت بماند . تعادل مواد معدنی در خون را میسر میگردانند . اگر كمی پتاسیم خون بیش از حد معمول گردد اثر آن مانند تیری است كه بقلب برخورد میكند و در دم شخص را هلاك میكند . كلیه ها همچنین تعادل اسیدی – قلیائی خون را حفظ میكنند و در صورتیكه یكی بر دیگری فزونی یابد اثر آن مرگبار خواهد بود . مواد زائد بدن را دفع مینمایندو در غیر اینصورت سلامت بدن در معرض خطر جدی قرار میگیرد.
هر بیست و چهار ساعت كلیه ها حدود یك تن خون را مورد تصفیه قرار میدهند . هر كلیه دو برابر ظرفیت لازم برای حفظ سلامت بدن را دارد یعنی اگر یك كلیه از كار بیفتد و یا بكلی برداشته شود كلیه دیگر دو برابر ظرفیت قبلی خود كار میكند و جبران كلیه برداشته شده را مینماید .
این عضو قهوه ای رنگ مایل به قرمز كه هر كدام باندازه مشت شخص میباشد ، دارای وزنی در حدود یكصد گرم میباشد. كلیه ها دارای پیچیده ترین و شگفت انگیز ترین سیستم لوله كشی میباشند . هر كدام از دو كلیه های ما كه در دو طرف ستون فقرات و تزدیك به آخرین دنده ها قرار دارند و تقریباً دارای یك میلیون نفرون كه واحد های فعال اعضا بدن است را تشكیل میدهند . نفرون با چشم غیر مسلح شبیه به یك شن ریز میباشد ، ولی در زیر میكروسكب شبیه یك كرم با سر بزرگ با بدن پیچیده دم مانند میباشد . سر شامل گلمرالوس[1]یا مجموعه رگهای خونی و توبیول[2]لوله های كوچك كه همان دم را تشكیل میدهند میباشد.
سر شامل عنكبوتیه رگهای موئین است كه دائماً خون را تصفیه مینماید و فقط اجازه میدهد قسمت آبكی آن داخل كلمرالوس گردد و تقریباً از عبور تمام سلولهای خون و پروتئین جلوگیری مینماید . 98 درصد این آب دوباره در توبیول جذب میگردد. تقریباً 220 كیلومتر از این نشبكه ها در هر كلیه وجود دارند. در یك سلسله عملیات پیچیده و انتخابی ، توبیولها ، اسید آمینه حیات بخش ، پروتئین ها ، گلوكز ، مواد معدنی را كه برای سلامت بدن مورد نیاز است میگیرد و مواد زائد و آب اضافی را با سرعت دو لیتر در روز خارج مینماید . قطرات ریز میكروسكبی كه بوسیله توبیولها دفع میگردند در یك منبع كوچك جمع میگردند كه از طریق اورتر بمثانه متصل میشود . هر ده تا سی ثانیه ای یك انقباض موجی شكل عضلات موجب میگردد كه مایع جمع شده بسوی مثانه رانده شود .
با در نظر گرفتن عظمت كاریكه بعهده كلیه ها كذاشته شده است ، شگفت آور است كه كمتر موجب مزاحمت بدن را فراهم میسازند ، ولی وقتی مزاحمت ایجاد مینمایند مزاحمتی بسیار جدی خواهد مبود . خطرات بیماری های كلیوی بر حسب نوع بیماری و علت بخصوص بیماری متفاوت است و همچمین بستگی باین دارد كه چه قسمت از كلیه دجار عارضه شده است . مثلاً بیماری هائی وجود دارند كه موجب توقف عملیات آنها نمیشود ، ولی تولید بیماری مینمایند . نمونه ای از این نوع آن است كه در اثر تهاجم ویروس ها ، عفونت در كلیه ها كه بوسیله تب تظاهر میكند ایجاد میگردد. علاوه بر تب عوارض دیگری نیز از قبیل كمر درد و علائم دیگر در بیمار بروز مینماید .
چنین عفونتی مهمترین عارضه ای خواهد بود كه كلیه ها دچار آن میگردند. اگر این مرض بموقع تشخیص داده شود و مورد مداوای صحیح قرار گیرد ممكن است كه نتواند كار كلیه ها را مختل نماید . از طرف دیگر یكی از ناراحتی های عمده كلیه در نتیجه اختلال كار آن ها ایجاد میگردد، كه اگر بموقع از آن جلوگیری نشود بیماری جدی ایجاد میشود كه آنرا اورمی میگویند . برحسب نوع ناراحتی كلیه و شدت و ضعف آن سلامت شخص نیز دچار مخاطره ای بهمان میزان میشود.
سنگ كلیه ، یكی از معمول ترین بیماری های كلیه ها است ، كه در نتیجه متبلور شدن نمكهای معدنی ، اسید اوریك و مواد دیگر تشكیل توده ای سخت را میدهد كه اندازه آن از یك سنگ ریزه تا یك توپ گلف میباشد و علت متبلور شدن این مواد نیز تاكنون كشف نشده است . سنگهای كوچك معمولاً از مجرا گذشته دفع میگردند ، ولی گاهی سنگهای بزرگ مجرا را مسدود مینمایند و مواد زائد دوباره به كلیه ها بازمیگردند . یك سنگ كلیه باندازه نخود ممكن است مجرا را مسدود و موجب درد بسیار و طاقت فرسائی شود .
بسیاری از این سنگها برای اینكه خارج گردند احتیاج به عمل جراحی دارند . بعضی از سنگها را میتوان بكمك سیستوكپ كه یك لوله بسیار باریك است و زائده ای در انتهای آن برای گرفتن سنگ دارد خارج سازند . این عمل بسیار دقیق است و باید توسط متخصصی كه مهارت لازم را داشته باشد انجام پذیرد . این لوله را از راه مجرای ادرار وارد مثانه و از آنجا به اورتر هدایت میكنند . همینطور جراح نزدیك سنگ كلیه میشود ، در این موقع مكثی میكند تا اینكه بوسیله اشعه ایكس عكسی ازمحل مسدود گرفته شود . وقتی كه جراح به هدف دسترسی یابد با مانور دادن لوله سنگ را میكیرد و آنرا خارج میكند.
مشهور ترین نوع بیماری های كلیوی ، بیماری برایت است كه بنام پزكی در بیمارستان گای لندن در قرن نوزدهم نامیده شده است . در حقیقت بیماری برایت شامل هر نوع تورم كلیوی میگردد. عوامل چندی موجب تورم این عضو حساس میگردد: سمها ، صدمات ، زهری كه توسط باكتری هایی ترشح میگردد كه در جای دیگر بدن هستند مثل باكتری هاییكه موجب بیماری سرخك ، دیفتری ، ورم لوزتین ، و گلودرد . نفرون های متورم شده موجب میگردند كه خاصیت انتخابی خود را از دست داده اغلب سلولهای اصلی خون و پروتئین كه آنها را میتوان در ادرار یافت از خود عبور دهد . ممكن است كه آب بیش از حد را دوباره جذب نماید و نمك بیش از حد را نگهداری نماید كه این امر موجب خواهد شد كه دستها و پا ها و چشمها پف كنند. نفریت حاد تورم گلومرولی است كه ممكن است با عفونت باكتریال در هر جای بدن عوارض بعدی آن باشد .
اكنون ، اگر عفونت باكتریال بموقع تشخیص داده شود در سایه آنتی بیوتیك ها میتوان خطر را رفع نمود . تا همین چند سال پیش خطرناكترین اختلال های كلیوی كار نكردن آن بوده است . اگر كلیه ها ترشح اوره را قطع كنند مواد زائد بسرعت در بدن جمع میگردد. این امر ممكن است در اثر انواع مختلف اختلال های گردش خون اتفاق افتد ، مثلاً خون باندازه كافی به كلیه ها نرسد . سوختگی های شدید و صدمات وارده مهم بر كلیه ها ك توأم با شوك باشد ممكن است كه موجب گردد كلیه ها از كار باز ایستند . ممكن است سموم بحدی نفرون ها را صدمه بزنند كه دیگر نتوانند بكار خود ادامه دهند. تا چند سال پیش با وجود كوشش های خستگی ناپذیر پزشكان در مورد فعال نمودن كلیه های از كار افتاده موفقیتی حاصل نگردید و بسیاری از بیماران بخواب ابدی فرو رفتند .
اولین كلیه مصنوعی در زمان جنگ جهانی دوم ساخته شد . با این كلیه مصنوعی بعضی از بیماران سی روز یا بیشتر زنده ماندند . بتدریج كلیه های مصنوعی بطرز شگفت آوری كامل شدند و تعداد بسیاری از پزشكان در بیمارستانها طرز استفاده آنها را فرا گرفتند .
در زمانیكه كلیه ها كاملاً از كار نیفتاده اند كاربرد كلیه مصنوعی بسیار نافع و مورد استفاده بسیار زیادی دارد . زمانیكه كلیه ها كم كاری میكنند ، مایع اطراف فضای سلولهای بدن جمع میگردد و پا ها و شكم اغلب آماس میكنند كه این عارضه را استسقا[3]مینامند . از سال 1953 داروهای دفع اوره بسیار ی كشف شده كه بصورت قرص به بیمار داده میشود . این داروها موجب میگردد كه بیمارانی كه آب در سلولهای آنها جمع شده اغلب پانزده لیتر یا بیشتر از آب اضافی در مدت یك هفته از دست بدهند .
یكی از اعجاز آور ترین انواع معالجه كلیه های از كار افتاده پیوند كلیه سالم بجای كلیه فاسد میباشد . مدت نیم قرن بود كه این موضوع خواب و خیالی بیش نبود ، جراحانی كه باین عمل دست میزدند مشاهده مینمودند كه كلیه پیوند شده توسط عوامل پادتن ( آنتی بادی) ها با آن حمله ور شده بافتهای بیگانه را نابود میكردند . تا اینكه در ماه دسامبر 1954 یك ملوان بیست و سه ساله را به بیمارستانی در بوستن آمریكا بردند كه هر دو كلیه او از كار افتاده بود . با تمام تجربیاتی كه از قبل بدست آمده بود پزشكان نمیتوانستند برای او كاری انجام دهند و لذا مرگ او حتمی بنظر میرسید . یگانه شانس زنده ماندن او پیوند كلیه برادر دوقلوی همسان وی بود . جراحان كلیه چپ برادر سالم را برداشتند و آنرا بجای كلیه فاسد طرف راست برادر بیمار پیوند زدند . بعد از عمل بهبودی غیر منتظره ای در بیمار حاصل شد . جراحی مشابهی هم در یكی از بیمارستانهای انگلیس برای اولیه بار در ماه اكتبر 1910 انجام شد . چند روز بعد در یكی از بیمارستانهای دیگر لندن اولین پیوند كلیه از پدر به پسر انجام گرفت .
چنین موفقیت هائی در مقابل قربانیان فراوان كلیوی ناچیز بود بخصوص اینكه كمتر اتفاق میافتد كه بیمار برادر دوقلوی همسان داشته باشد و یا اینكه پدر و یا مادرش بتوانند كلیه خود را اعطا كنند . در سال 1959 در بوستن آمریكا جراحان با این مسئله بطریق گسترده تری برخورد كردند . با توجه بانیكه این پاتن ها هستند كه با سلولهای بیگانه مقابله مینمایند این سئوال مطرح بود كه چگونه میتوان قبل از اینكه آنها بتوانند آماده مقابله گردند جلوگیری از عمل آنها شود ؟ در معرض قرار دادن بیمار با پرتوی بیش از حد و تقریباً مرگبار از تشكیل پاتن ها جلوگیری بعمل میآورد . پزشكان این موضوع را میدانستند اما بصلاح نمیدانستند كه بیمار را در معرض خطر حتمی قرار دهند .
اتفاقاً بیماری در دسترس بود كه میشد این آزمایش را روی او انجام داد . وی قبلاً جوان برومندی بود ولی بعلت بیماری كلیوی و از كار افتادن آن حالتی زار و نزار پیدا كرده بود . در دو نوبت او را در معرض تابش پرتوی در آستانه مرگبار قرار دادند. پس از آن كلیه برادرش را كه با او دوقلوی همسان نبود پیوند زدند . بعد از عمل بهبودی تدریجی در بیمار حاصل گردید و دیگر پاتن ها نتوانستند كلیه بیگانه را نپذیرند و با این عمل آرزوی طولانی بشر تحقق پیدا كرد.
جراحان دیگر در نقاط مختلف جهان این روش را بكار بردند و نتیجه موفقیت آمیز بدست آوردند . بعداً سعی در كشف داروئی نمودند كه جایگزین در معرض قرار دادن پرتو مرگبار باشد و اتفاقاً موفقیت در این امر حاصل شد و در حال حاضر پیوند كلیه و اعضای دیگر با كشف جدید میسر شده است .
[1] Glemeralus-
[2] Tubule-
[3] - Dropsy