هدمان

كيسه صفرا ، عضو پر دردسر شما
J. D. Ratcliff

هر ماشيني نقطه ضعفي دارد. پيچيده ترين و پر هيبت ترين ماشين ها يعني بدن انسان نيز از اين قاعده مستثني نيست . يكي از مراكزي ك كراراً در معرض فروپاشي است عضو كلابي شكل آبي رنگي است كه در قسمت بالاي شكم قرار دارد كه كيسه صفرا ناميده ميشود. آمار بيشتر بيمارستانها حاكي بر اين است كه اين عضو مانند آپانديس اكثراً موجب جراحي شكم ميشود . آمار نشان ميدهد كه بيشتر از 25 درصد افراد بالغ را افرادي تشكيل ميدهند كه كيسه صفراي آنها خوب كار نميكند .
كيسه صفرا چيست و چه عملي را در بدن عهده دار است ؟
كيسه صفرا به زير كبد چسبيده و توسط مجرا هائي به آن راه دارد و از طرف ديگر توسط مجاري ديگري نيز به اثني عشر ارتباط پيدا ميكند . كار عمده كيسه صفرا انبار كردن صفرا است . صفرا ماده اي زرد رنگ و بسيار تلخ است و براي هضم چربي لازم و ضروري است . صفرا بطور دائم بصورت قطراتي از كبد ترشح ميشود .
در موقع خوردن غذا هرموني از اثني عشر ترشح ميشود تا پيغامي را به كيسه صفرا بفرستد . با دريافت اين پيام عضلات ديواره كيسه صفرا منقبض ميگردد و دريچه اي در اثني عشر باز ميشود . صفرا از اين مجرا داخل جويبار مواد غذائي كه داخل روده ميشود وارد گشته با مواد ديگر نسبت به هضم مواد غذائي اقدام مينمايد . به كمك آنزيم پانكراس ، صفرا چربي را تجزيه مينمايد تا قابل هضم شده وارد خون گردد.
هيچكس نميداند كه چرا اين كيسه صفراي كوچك بي آزار اينقدر پذيراي بيماري هاي گوناگون ميشود . بعضي از اين امراض ظاهراً در اثر دگرگونيهاي غير عادي موجب ميشوند . مثلاً ، در حاملگي ممكن است كه بخوبي تخليه نشود و در اثر اين امر عارضه هاي هاضمه اي ايجاد گردد.
تورم كيسه صفرا مهم است . در شرايط عادي كيسه صفرا به تغليظ صفرا اقدام ميكند ، آب آنرا ميگيرد و آنرا به مايعي زرد رنگ كه حجمش يك ششم حجم اوليه آن است تبديل مينمايد . ولي گاهي اين عمل تغليظ بيش از حد ادامه مييابد . در صورتيكه صفرا بيش از حد تغليظ گردد موجب عارضه ميشود . در اين حالت ديواره كيسه صفرا و مجاري متورم ميگردد . اين امر موجب ميشود كه راه هجوم باكتري ها باز شود . عفونتي كه در كيسه صفرا ايجاد ميگردد ممكن است كه به اعضاي ديگر بدن نيز سرايت نمايد . با پيشرفت تورم ديواره كيسه صفرا و مجاري دچار قانقاريا ميشود . اگر عفونت كيسه صفرا سريعاً مورد مداوا قرار نگيرد ممكن است كه پاره شده صفرا بداخل شكم بريزد. در اينصورت امكان بروز آماس پرده صفاق وجود دارد كه عارضه بسيار خطرناكي است . در اينگونه موارد با عمل جراحي كه معمولاً با بيرون آوردن كيسه صفراي صدمه ديده توأم ميباشد بيمار را ميتوان از خطر مرگ نجات داد . خوشبختانه بعد از اينكه كيسه صفرا بكلي برداشته شود صفرا ميتواند از مجراي اصلي مستقيماً وارد اثني عشر شود . اين امر درصورتي امكان خواهد داشت كه مجرا مسدود نشده باشد.
سنگ كيسه صفرا يكي از عادي ترين عوارض كيسه صفرا است . پژوهشگران تاكنون نتوانسته اند كه علت تشكيل اين سنگ را كشف كنند .

خيلي ها معتقد هستند كه دليل ايجاد سنگ كيسه صفرا اين است كه صفرا وقتي بيش از حد تغليظ گشت متبلور شده تبديل به سنگ ميگردد و اين نظريه بيشتر منطقي بنظر ميرسد .
يكي از پزشكان گفته است كه : « صفرا سفت ميشود ، بعد تبديل به شن شده سرانجام تبديل به سنگ ميگردد.» سنگ كيسه صفرا ممكن است در هر سني اتفاق افتد ، ولي در سنين بالاتر بيشتر بروز ميكند . اين سنگ بيشتر در زنان ايجاد ميشود . در اثر كالبد شكافي هائي كه بعمل آمده است ثابت شده است كه از هر شش نفر در دنياي غرب يك نفر داراي سنگ كيسه صفرا در سنين پنجاه سالگي به بالا بوده است . سنگ كيسه صفرا در بين ملل آسيائي و آفريقائي كمتر ميباشد . اين سنگ ممكن است ريز و يا درشت باشد و تعداد آنها از صد ها سنگ تجاوز نمايد . يا ممكن است كه اين سنگ فقط يك سنگ درشت باشد كه اندازه آن گاهي به برزگي يك تخم مرغ ميرسد . سنگ كيسه صفرا شامل مواد زير است :
كلسيم
كلسترول
مواد رنگي صفرا
بطور كلي سنگ بزرگ خطر كمتري از سنگهاي ريز تردارد ، زيرا سنگها اگر بسيار ريز باشند كه بتوانند براحتي از مجاري صفراوي گذشته وارد اثني عشر شوند بي خطر هستند ، ولي اگر كمي بزرگتر باشند در پيچ و خمهاي مجاري گير كرده مجرا را مسدود ميكنند ، ولي سنگ بزرگ نميتواند وارد مجرا گردد لذا خطري ندارد .
در صورتيكه سنگ صفرا در مجاري صفرا گير كند درد بسيار شديدي توليد مينمايد . اين درد مانند صاعقه داراي چنان لهيبي است كه به سر شانه ها رفته و از آنجا به پشت و قسمتهاي ديگر بدن سرايت ميكند. اين حمله قولنجي ممكن است بعد از چند ثانيه رفع گردد و يا اينكه يك ساعت يا مدت بيشتري ادامه يابد . قرباني امر ممكن است سخت حالت تهوع داشته باشد ، بيش از حد عرق نمايد و دچار نفس تنگي نفس شود . در چنين مواردي پزشك ميتواند با تجويز دارو سريعاً نسبت به تسكين درد بيمار اقدام نمايد.
انسداد مجاري صفراوي عوارض ديگري نيز دارد . مثلاً ممكن است در اثر انسداد مجرا صفرا به كبد برگردانده شود و كبد كه مصرفي براي آن ندارد آنرا وارد جريان خون نمايد و در نتيجه رنگ بيمار زرد ميگردد و بهمين علت اين بيماري را زردي يا يرقان مينامند . سالها شيادان قربانيان اين بيماري را اغفال كرده به آنان دعا ميدادند تا سنگ كيسه صفراي آنان خرد شود و اتكاء به همين خرافات موجب ميشد كه بيمار به موقع به پزشك مراجعه نكند و در نتيجه كار از كار گذشته مجرا تركيده محتوايات آن وارد پرده سفاق شود و بيمار هلاك گردد. عمل جراحي بموقع يگانه چاره در اينگونه موارد است .
در حقيقت كمتر دردي ميتواند اين چنين موجب تشخيص بيماري شود و عمل جراحي با اين سرعت نسبت به معالجه بيمار پاسخ دهد . البته قبل از عمل بايد پرتو نگاري از بيمار بشود تا در صورت لزوم نسبت به عمل جراحي اقدام نمود . معمولاً در اينگونه موارد بايد موارد مختلف مد نظر قرار گيرد مثلاً شدت درد ، تكرار حملات و سن بيمار .
در گذشته نه چندان دور عمل جراحي كيسه صفرا بعلت تكنيك هاي ناقص موفقيت آميز نبود و بيمار دچار خطرات ناشي از عفونت و بيهوشي بيش از اندازه ميگرديد . مرگ يك نفر از ميان شانزده بيمار جراحي شده دليل قانع كننده اي بر اين مدعا بود . امروزه اين نوع جراحي اگر توسط جراح مبرز انجام پذيرد يكي از بي خطر ترين جراحي هاي بدن ميباشد ، البته در موارديكه كيسه صفرا و مجاري آن عفوني شده باشند از اين قاعده مستثني است و خطراتي براي بيمار محتمل است .
عمل جراحي بمدت يك ساعت طول ميكشد . برداشتن كيسه صفرا كه معمولاً در موارد خاص بهترين كار ميباشد هيچگونه مسئله اي را براي يك جراح ماهر ايجاد نميكند . البته بررسي اينكه آيا در مجاري سنگ گير كرده باشد با دستگاه هاي مدرن امروزه آسان است .
بعضي اوقات ضرورت مييابد كه قسمتي از مجرا بريده شود و پس از برداشتن قسمت فاسد و يا داراي سنگ، دوسر مجرا بريده شده بخيه زده ميشود ، اما اغلب اتفاق ميافد كه فاصله دو سر مجراي بريده شده زياد و امكان بخيه زدن آنها بهم ميسر نيست . در اينگونه موارد حلقه اي از روده را بالا كشيده پس از اينكه حفره اي در آن ايجاد ميكنند مجرا را به آن حفره متصل مينمايند . بعد از يك عمل جراحي موفقيت آميز بيمار ميتواند با خيال راحت و بدون هيچگونه نگراني بخوردن غذا مانند افراد عادي اقدام كند .
آيا راهي براي پيشگيري از ابتلاي به سنگ كيسه صفرا وجود دارد ؟
در عمل راه مشخصي براي پيشگيري ابتلاي به سنگ كيسه صفرا بنظر نميرسد ولي لااقل اين اميدواري هست كه در صورت ابتلاي به آن ميتوان با عمل جراحي از شر آن خلاص شد .
ادامه دارد